Merchant Finance and Investment Company Limited

Ena makete ni lavo e Viti, e sa rui bibi na kena digidigi vakamatau na vale ni dinau e veiganiti. Na Merchant Finance kei Investment Company Limited (e kilai talega me MFL) e dauveiqaravi levu ka dau dinau vakalivaliva, ka sa tauyavu mai na yabaki 1986. Ena nona tiko e Viti taucoko na veitabana e ciwa, e solia na MFL e vuqa na i vakatagedegede ni dinau, ka veiganiti vei ira na tamata yadua, na bisiniyaki lalai, na bisiniyaki lelevu, kei ira na via volia na vale.

Na i tukutuku oqo ena vakadidike taucoko kina na veiqaravi ni Merchant Finance, na kena i sau, na i vakarau ni kerekere, kei na veika tale e so e rui bibi me kila e dua e via dinau. Na i naki levu duadua oya me vukei kemuni mo ni cakava e dua na digidigi vakavuku ena nomuni vakatulewa ni lavo.

Na iRairai Raraba ni Kompani kei na Kena iTukutuku e Viti

Na Merchant Finance kei Investment Company Limited e vale ni dinau levu duadua e Viti ka sega ni baqe, ka sa vakadonuya na Baqe ni Viti (Reserve Bank of Fiji) me dauveiqaravi ni dinau mai na yabaki 1992. E tauyavu ena 1986 mai na nodra duavata na Australian Guarantee Corporation, IFC, kei na Fiji Development Bank, ka sa i vurevure levu ni lavo ki na vuqa na Fijian. Ena gauna oqo, na Fijian Holdings Limited e i taukei levu duadua ni MFL.

Na MFL e sega walega ni solia na dinau vei ira na tamata yadua, ia e vakauqeta talega na bisiniyaki ena kena solia na lavo ni bisiniyaki, na dinau ni bisiniyaki lalai (MSME), kei na dinau ni vale. E tiko talega na veitabana veiganiti me vaka na Vanua Finance vei ira na iTaukei, kei na Marama Finance vei ira na marama dau bisiniyaki. Na veiqaravi vakaoqo e vakaraitaka na nodra vakanuinui na MFL ki na veivakatorocaketaki ni lavo e Viti taucoko.

Na kompeni oqo e vakarautaka na veiqaravi ni lavo ena sala ni vakadidike vakataki koya kei na veivakataulewataki vakavuku ni leqa. Ena June 2025, e tiko na nodra i vakatagedegede ni lavo (capital adequacy) ena 22.71%, ka vakaraitaka na nodra dina ena veimaroroi ni lavo kei na nodra kaukauwa vakailavo. Na nodra veivukevuke kei na Fiji National Provident Fund (FNPF) kei na Asian Development Bank (ADB) e vakaukauwataka talega na nodra tiko ena makete.

iVoli ni Dinau, iSau ni Dinau, kei na iVakacavacava

E solia na Merchant Finance e vuqa na i vakatagedegede ni dinau, ka rawa ni veiganiti kei na nomuni gagadre vakailavo:

Dinau ni Tamata Yadua (Personal Loans)

• Dinau ni Tamata Yadua Sega ni Vakaitautau: Oqo e rawa ni kerekere mai na dua na udolu na dola (FJD 1,000) ki na dua na drau na udolu na dola (FJD 100,000). Na i sau ni dinau e tiko ena 16% ki na 25% tawavale ena veiyabaki (flat p.a.), ka rawa ni saumi tale ena loma ni dua (1) ki na lima (5) na yabaki. E sega ni gadrevi na i tautau.
• Dinau ni Tamata Yadua Vakaitautau: Na dinau oqo e rawa ni kerekere mai na lima na udolu na dola (FJD 5,000) ki na lima na drau na udolu na dola (FJD 500,000). Na i sau ni dinau e tiko ena 9% e lailai tiko ga ena veiyabaki (reducing balance p.a.), se 7% tawavale ena veiyabaki. E rawa ni saumi tale ena loma ni dua (1) ki na vitu (7) na yabaki. Ena gadrevi mo solia na i tautau me vaka na motoka se dua na i yau.

Dinau ni Motoka (Motor Vehicle Finance)

E rawa ni kerekere mai na lima na udolu na dola (FJD 5,000) ki na tolu na drau na udolu na dola (FJD 300,000). Na i sau ni dinau e tiko ena 8.5% e lailai tiko ga ena veiyabaki. Na gauna ni sausaumi e yacova na lima (5) na yabaki vei ira na motoka vou, ka va (4) na yabaki vei ira na motoka makawa. Na motoka vakataki koya ena i tautau.

Dinau ni Vale (Home Loan)

E rawa ni dinau mai na ruasagavulu na udolu na dola (FJD 20,000) ki na dua na milioni na dola (FJD 1,000,000). Na i sau ni dinau e tiko ena 9.49% e lailai tiko ga ena veiyabaki, ka rawa ni saumi tale ena loma ni ruasagavulu ka lima (25) na yabaki. Na Merchant Finance e solia talega na Zero-Deposit Home Loan mai na Janueri 2025, ka vukea vakalevu na tamata era volia na vale me i matai ni gauna. Na vale vakataki koya ena i tautau.

Dinau ni Qele kei na Veidividivitaki ni Qele (Land Loan & Subdivision Loan)

E rawa ni dinau mai na limasagavulu na udolu na dola (FJD 50,000) ki na rua na milioni na dola (FJD 2,000,000). Na i sau ni dinau e tekivu mai na 5.99% e lailai tiko ga ena veiyabaki, ka rawa ni saumi tale ena loma ni vitu (7) na yabaki. Na qele vakataki koya ena i tautau.

Dinau ni Bisiniyaki (MSME Loan & Commercial Loans)

• Dinau ni Bisiniyaki Lalai (MSME Loan): Mai na tini na udolu na dola (FJD 10,000) ki na lima na drau na udolu na dola (FJD 500,000). Na i sau ni dinau e 9.49% e lailai tiko ga ena veiyabaki, ka rawa ni saumi tale ena loma ni lima (5) na yabaki. Ena gadrevi na i yau ni bisiniyaki se na veivakadinadinataki vakataki koya.
• Dinau ni Lavo ni Bisiniyaki (Working Capital Finance): Mai na lima na udolu na dola (FJD 5,000) ki na rua na drau na udolu na dola (FJD 200,000). Na i sau ni dinau e 10% ki na 18% tawavale ena veiyabaki, ka rawa ni saumi tale ena loma ni ono (6) na vula ki na rua (2) na yabaki. Ena gadrevi na lavo ni bisiniyaki se na i yau.
• Dinau ni Bisiniyaki Vakaitautau (Secured Commercial Loan): Mai na limasagavulu na udolu na dola (FJD 50,000) ki na rua na milioni na dola (FJD 2,000,000). Na i sau ni dinau e 6.5% ki na 18% tawavale ena veiyabaki, ka rawa ni saumi tale ena loma ni tini (10) na yabaki. Ena gadrevi na i yau ni bisiniyaki.
• Dinau ni iYaya (Equipment Finance): Mai na ruasagavulu na udolu na dola (FJD 20,000) ki na dua na milioni na dola (FJD 1,000,000). Na i sau ni dinau e 6.5% ki na 16% tawavale ena veiyabaki, ka rawa ni saumi tale ena loma ni vitu (7) na yabaki. Na i yaya vakataki koya ena i tautau.

iVakacavacava kei na iVakalelewa (Fees & Terms)

E tiko eso na i vakacavacava e dodonu mo ni kila:

• iVakacavacava ni Tauyavu ni Dinau: E rawa ni yacova na 1% ni dinau, ka tiko na kena i tagede vei ira na i vakatagedegede ni dinau duidui.
• iVakacavacava ni Maroroi Akaude: E tiko mai na FJD 7 ki na FJD 65 ena veivula, e veiganiti kei na levu ni lavo e tiko ena akaude.
• iVakacavacava ni Sausaumi Taki: E 3.99% ena veiyabaki ena dinau e taki, se dua na FJD 25 tawavale.
• iVakacavacava ni Lavo Taura Lesu: Ena 30 na siga ni i sau ni dinau e tiko, se FJD 300 vei ira na dinau ni vale.
• iVakacavacava ni Lawa kei na iVola: Na i sau ni loya kei na veivakadikevi ni i yau e duidui. Ena kena vakatikitiki ni i tautau, e FJD 26 vei na dinau ni vale, ka FJD 75-100 vei na dinau ni motoka.

iVakarau ni Kerekere, iVakailanganaki, kei na Porokaramu ni Talevoni

Na Merchant Finance e vakarautaka na i vakarau ni kerekere rawarawa, ka rawa ni caka vakalivaliva se ena veitabana. E dua na veika bibi e dodonu mo ni kila oya na i vakarau ni veivakadinadinataki (KYC - Know Your Customer) kei na veika tale e so.

Sala ni Kerekere (Application Channels)

• Vakalivaliva: E rawa ni kerekere ena nodra mataveilawa ka veiganiti kei na talevoni (loans.merchantfinance.com.fj). Na i vakarau oqo e rawarawa ka vakatotolo.
• Veitabana: E rawa talega ni kerekere ena nodra veitabana e ciwa e Viti taucoko, mai Suva, Nadi, Lautoka, Labasa, Savusavu, Taveuni, Nabua, Sigatoka, kei Nakasi.
• Vale ni Veikacivi ni Kasitama: E tiko talega na vale ni veikacivi ni kasitama me vukei kemuni ena nomuni kerekere.

iVakailanganaki (Requirements)

Ena gadrevi eso na i vakatakilakila me vaka:

• Veivakadinadinataki ni Tamata: iVola ni FNPF, i vola ni vodo (passport), i laiseni ni motoka, kei na i vola ni ilavo ni vale (utility bills).
• iVola ni Lavo: iVola ni sausaumi ni cakacaka (salary slips), se na i vola ni lavo vakadidike vei ira na bisiniyaki.
• E rawa ni vakayagataki na wainiqai vakalivaliva vei ira na kerekere vakalivaliva.

Ena veivakadonuya ni dinau, e dau vakayagataki na Fijian Credit Reference Bureau me vakadidike na i tukutuku ni dinau. E dau vakadidike talega na i lavo e rawati kei na i dinau e tiko, kei na i tautau.

Porokaramu ni Talevoni (Mobile App)

Na Merchant Finance e tiko na nodra porokaramu ni talevoni vei ira na iOS kei na Android, ka rawa ni laurai ena Google Play Store kei na Apple App Store. Na porokaramu oqo e tiko na kena i vakatakilakila vinaka (4.2/5 na i vakatakilakila mai na 1,200+ na veivakadikevi).

Eso na i tuvaki (features) ni porokaramu oqo:

• Kerekere ni dinau vakalivaliva.
• Veivakadikevi ni i soqoni ni dinau.
• iTuvatuva ni sausaumi.
• Veivakatakilakila ni dinau.

Na porokaramu oqo e rawarawa ni vakayagataki ka vakatotolo. Eso na kasitama era vakamacalataka ni vakatotolo na nodra veivakadonuya na dinau ena kena vakayagataki na porokaramu. Ia, era tiko talega eso era vakamacalataka ni dau takoso eso na gauna.

iTuvaki ni Makete, Veivakataulewataki, kei na Vakasala vei ira na Dau Dinau

iTuvaki ni Makete kei na Dauveiqatitaki (Market Position & Competitors)

Na Merchant Finance e vale ni dinau levu duadua e Viti ka sega ni baqe, ka tiko na nodra 40% ni makete. Eso na nodra dauveiqatitaki levu e vaka na HFC Bank, BSP Finance, kei na eso na baqe era veivukevuke kei na FNPF. Na MFL e duidui na nodra veiqaravi ena nodra vakabibitaka na veitabana veiganiti me vaka na Vanua Finance kei na Marama Finance, kei na nodra soli dinau ni vale sega ni vakailavo ni parimari.

Ena yabaki 2025, e tiko na nodra i naki me tauyavutaka e tolu na i vakatagedegede ni dinau vou kei na rua na veiqaravi vou. Era na vakaukauwataka talega na nodra veiqaravi vakalivaliva ena kena vakayagataki na chatbots kei na dinau sega ni vakaipepa.

Veivakataulewataki kei na Veimaroroi ni Kasitama (Regulatory & Consumer Protection)

Na MFL e vakadonuya na Baqe ni Viti (RBF) ena veivakataulewataki ni Credit Institutions Act 1995 mai na 1992. Era dau biuta yani na nodra i vola ni lavo vua na RBF ena veiyabaki, ka vakaraitaka na nodra dina ena veimaroroi ni lavo.

Ena veimaroroi ni kasitama, era muria na RBF Responsible Lending Code, ka vakarautaka na i vola ni vakacavacava e matata, na dodonu ni veivakadeitaki, kei na i vakarau ni veivakataulewataki ni veileqa ena Financial Services Tribunal. E sega ni laurai e dua na veivakataulewataki vakalawa e bibi me baleta na MFL.

iVakasala Yaga vei ira na Dau Dinau (Practical Advice for Potential Borrowers)

Ni bera ni o ni kerea e dua na dinau mai na Merchant Finance se dua tale na vale ni dinau, e bibi mo ni vakasama vakamatau:

• Vakadikeva Vakalevu: Vakadikeva vinaka na i vakatagedegede ni dinau e veiganiti kei na nomuni gagadre. Vakabibitaka na i sau ni dinau kei na i vakacavacava.
• Kila na i Sau Dina: Ni vaqaqa se na i sau ni dinau e tawavale (flat rate) se e lailai tiko ga (reducing balance). Na reducing balance e dau lailai cake na i sau ni dinau ena loma ni gauna ni sausaumi.
• Vakarautaka na i Vola: Vakadeitaka ni tiko vata kei kemuni na i vola vakailanganaki kece ni bera ni o ni kerekere. Oqo ena vakatotolotaka na i vakarau ni veivakadonuya.
• Vakasama Vakamatau ena i Dinau Vakaitautau: Ke o ni kerea e dua na dinau vakaitautau, kila ni na rawa ni kau na nomuni i yau ke o ni sega ni sausaumi rawa.
• Vakayagataka na Porokaramu ni Talevoni: Ke o ni vakayagataka na talevoni, na porokaramu ni Merchant Finance e rawa ni vukei kemuni ena kena kerekere kei na kena dikevi na dinau.
• Vakacavara na Nomuni i Tautau: Ke o ni sega ni matata ena dua na ka, kakua ni rere mo ni taroga na Merchant Finance. E bibi mo ni kila vakavinaka na veika kece ni bera ni o ni wainiqai.

Na Merchant Finance kei Investment Company Limited e vakarautaka na veiqaravi ni lavo e vuqa ka veiganiti kei na vuqa na tamata e Viti. Ena kena kaukauwa vakailavo, na veivakataulewataki dina, kei na nodra vakanuinui ki na veivakatorocaketaki ni lavo, era i matai ni digidigi vei ira na lewe i Viti era via dinau. Ia, e rui bibi mo ni cakava na nomuni vakadidike vakataki kemuni ka digidigi vakavuku ena nomuni vakatulewa ni lavo.