HFC Bank

Ena kena sa tubu cake tiko na kerekere ni veiqaravi vakailavo e Viti, sa rui ka bibi me ra kila na lewenivanua na veibaqa kei na veika era solia. Na HFC Bank, e kilai levu ena vuku ni kena 100% vakaitaukei, e vakarautaka e dua na iwasewase levu ni dinau kei na veiqaravi vakailavo e rawa ni veivuke ena nodra veika gadrevi na tamata yadua kei na bizinisi. Na vunau oqo ena raica matata na HFC Bank, na kena ituvaki, na veidinau era solia, na ilavo ni tubu, kei na iusutu ni kena vakayagataki.

Na Kena Vakamacala Levu kei na Kena Kenau e Viti

Na HFC Bank, ka kilai ena vaka Home Finance Company Limited, e tauyavutaki e Viti ena yabaki 1962, ka tekivu vaka vale ni dinau ni vale. Ena yabaki 2014, e sa soli kina vua na laiseni me dua na baqe levu taucoko mai na Reserve Bank of Fiji. Na ka e vakabibitaka na HFC Bank sai koya ni o koya duadua ga na baqe vakaitaukei e Viti, ka vakaraitaka na kena dinau vei ira na lewenivanua. Na kena iTaukei levu sai koya na Fiji National Provident Fund (75%) kei na Unit Trust of Fiji (25%), ka vakaraitaka na kena tautauvata na kena vakanananu kei na ka e gadrevi e Viti.

Na HFC Bank e sega ni vakaibalebaletaki duadua ga ena dinau ni vale; e solia talega na veiqaravi vakailavo ni tamata yadua, bizinisi leleka (SME), kei na bizinisi levu. Na kena ituvaki ni oga e vakaraitaka na kena vakanananu ki na lewenivanua ena veikoro lelevu kei na veivanua takalevu, vaka kina vei ira na marama daubisinisi kei na SME era se qai tekivu. E tiko na kena veiqaravi ena veivanua e 7 e Viti, oka kina Suva, Nakasi, Lautoka, Nadi, kei Labasa, ka vakarautaka talega na kena veiqaravi ena Vodafone M-PAiSA ena loma ni 1,000 vakacaca na vanua e Viti. Na HFC Bank e tiko na kena 8% ena ka ni vakailavo e Viti, ka vakaraitaka na kena bibi ena makete ni baqe e Viti.

Na Dinau kei na Veiqaravi Vakailavo era Solia na HFC Bank

Na HFC Bank e solia e dua na iwasewase levu ni dinau me baleta na veika gadrevi tale eso:

Dinau ni Tamata Yadua kei na Dinau ni Vakarorogo

• Dinau Sega ni Tataunaki: E rawa ni o kere dinau e rauta ni FJD 500 ki na FJD 50,000, ka sega ni gadrevi kina na nomu tataunaki. Na ilavo ni tubu e 18% e veiyabaki (fixed, rua na yabaki ni dinau).
• Dinau Tataunaki: Kevaka e tiko na nomu ilavo ni tataunaki (vaka na nomu ilavo e baqe), e rawa ni o kere dinau e sivia na FJD 100,000. Na ilavo ni tubu e 12% e veiyabaki (fixed, vitu na yabaki ni dinau).
• So tale na Dinau: E rawa ni o kere dinau ni veivuke vakavuniwai, ni soqoni ni mate, ni vuli, ni motoka, kei na dinau ni veivoli vale.
• Kena Isau kei na Kena Kaivakarau:
  • Na ilavo ni tawa ni dinau (establishment fee): FJD 75 ki na 1% ni dinau.
  • Veiqaravi vakavula: FJD 7 ki na FJD 40.
  • Na ilavo ni berabera (late payment): FJD 25 ena veivakayagataki.
  • Na ilavo ni toso tale (redraw fee): FJD 25 ki na FJD 250.
  Na dinau e vakalesui vakavula ena loma ni 2 ki na 7 na yabaki, ka dodonu me na kilai matata na kena ilavo ni tubu kei na kena iwali ni vakalesu.

Dinau ni Bizinisi Leleka (SME) kei na Dinau ni Oga

Na HFC Bank e rui bibi na nodra veivuke ki na SME e Viti, ka ra solia na iwasewase levu ni dinau me baleta na oga:

• Dinau ni Bizinisi Levu: E rawa ni o kere dinau e rauta ni FJD 1,000 ki na FJD 5 na milioni. Na ilavo ni tubu e veiqatitaki, ka dau 8.99% ki na 11.25% e veiyabaki. E rawa ni dinau me yacova na 15 na yabaki, ka dodonu me na tiko na nomu ilavo bibi e 10% ki na 35%.
• Dinau ni SME (BLP Partnership): Ena nodratou veivuke na Business Link Pacific (BLP), e rawa ni o kere dinau e rauta ni FJD 20,000 ki na FJD 200,000. Na ilavo ni tubu e 7% e veiyabaki, ka rawa ni dinau me yacova na 5 na yabaki. Na BLP e veivuke talega ena 50% ni dinau leqa ka solia talega e FJD 20,000 ena ilavo bibi.
• Dinau ni Ilavo ni Oga e Rawa ni Vakayagataki Tale Vakaidina (Revolving Working Capital): E rawa ni o kere dinau e FJD 10,000 ki na FJD 50,000, ka tiko na kena ilavo ni tubu e 11.25% e veiyabaki, ka rawa ni dinau me yacova na 7 na yabaki.
• Dinau Ni Oga Leleka (Microfinance Loan): Saumi na flat fee e 1% (ni oga ni veivakatagi kei na teitei) vei ira na tamata yadua, na iwasewase ni itabagone, kei na veisoqoni.
• Dinau ni Veivoli ni Veimatanitu (Trade Finance): Na HFC Bank e veitokoni vata kei na Asian Development Bank (ADB) me veivuke ena dinau ni veivoli ni veimatanitu e rauta ni USD 4 na milioni e veiyabaki (vaka na letters of credit, guarantees).

Na Kaivakarau ni Kerekere kei na Veiqaravi ni Digital

Na kerekere ni dinau mai na HFC Bank e rawa ni caka ena vuqa na sala:

• Baqa Vakaivakarau: E tiko na kena veibaqa e 7 ena veivanua lelevu e Viti.
• Veiqaravi ni Agency: E rawa ni o vakayagataka na Vodafone M-PAiSA ena sivia na 1,000 na vanua me baleta na veiqaravi vaka baqe.
• Veiqaravi ni Digital: E tiko na kena porokaramu ni talevoni veikauyaki (mobile app) vei ira na vakayagataka na iOS kei na Android, kei na kena vakayagataki ni baqe ena initaneti (internet banking portal).

Kena Iwasewase e Gadrevi ni Kerekere (KYC)

Me baleta na kerekere ni dinau, e gadrevi na veika oqo:

• Kena iVakadinadina (ID): Pasepoti, ivola ni sucu, se ivola ni lewenivanua.
• Kena iVakadinadina ni Vanua e Dabe Tiko Kina: Ivola ni daubulu, laiseni ni draiva, bila ni vale, se ivola ni qele.
• Kena iVurevure ni Ilavo: Ivola ni saumi (payslip), ivola mai na nomu daubisinisi, ivola ni baqe, FNPF/FRCS ID se TIN vei ira na lewenivanua; ivola ni visa se permit ni o sega ni lewenivanua.

Na Porokaramu ni Talevoni Veikauyaki (Mobile App)

Na porokaramu ni HFC Bank e rawa ni vakayagataki ena iOS (gadrevi na iOS 14+) kei na Android. Na veika e rawa ni cakava na porokaramu oqo e oka kina:

• Raica na nomu ilavo e baqe.
• Raica na nomu veika o cakava ena baqe.
• Veisautaka na ilavo.
• Sauma na bila.
• Dau tawa akaude vou.

Ena vuku ni nodra vakailavo taucoko na lewenivanua, e ka bibi vei ira na HFC Bank me ra vakarautaka na veiqaravi vakadigital e rawarawa ka taqomaki. E dina ga ni sega ni vakadinadinataki na kena tatara ena porokaramu, e dau 3.8 ki na 4.2 na kena tatara, ka vakaraitaka na kena yaga vei ira na lewenivanua.

Na Kena Ituvaki ni Vakatulewa kei na Kena Ituvaki e Makete

Na HFC Bank e tiko ena ruku ni vakatulewa ni Reserve Bank of Fiji, ka laiseni vaka baqe levu. E muria na lawa ni baqe e Viti, ka oka kina na veiqaravi dodonu ni dinau, na kena vakaraitaki na veika kece, kei na kena taqomaki na ilavo ni tamata yadua. Ena vuku ni kena vakarautaki na veiqaravi vinaka vei ira na kasitama, e tiko talega na kena iwasewase ni kena dinau me na vakadodonutaki na veileqa. Na HFC Bank e sega ni tiko na kena iwali levu ni veileqa era vakaraitaki ena matanalevu, ka vakaraitaka na nodra dinau ki na veivakatulewa.

Ena makete ni baqe e Viti, na HFC Bank e veiqatitaki kei na ANZ, Westpac, Bank of South Pacific, kei na Commonwealth Bank. Na veika e duatani kina na HFC Bank sai koya na kena 100% vakaitaukei, na kena veiqaravi ni agency ena veivanua takalevu, kei na kena veitokoni bibi ki na SME. Na nodra veitokoni kei na BLP kei na ADB e vakaraitaka na nodra vakanananu ki na veivakasosoni ni vakailavo kei na kena veivuke ki na SME.

Na Vakatulewa Yaga vei Ira era na Kere Dinau

Kevaka o vakanananu tiko mo kerea na dinau mai na HFC Bank, e tiko eso na veika bibi e dodonu mo na qarauna:

• Wilika Matua na Kena Kaivakarau: E bibi mo na kila matata na veika kece ni dinau, oka kina na ilavo ni tubu, na veisau, kei na kena itatautau ni vakalesu. Na dinau e sega ni tataunaki e na dau levu cake na kena ilavo ni tubu, ia na dinau tataunaki e na lailai cake.
• Rawa ni Yalomatua: Vakayagataka na dinau ena ka yaga ka e rawa ni vakalesui. Dou na vakasamataka vinaka na nomu gagadre kei na nomu rawaka ni vakalesu.
• Vakayagataka na Veiqaravi ni Digital: Na porokaramu ni talevoni veikauyaki kei na internet banking e rawarawa sara, ka na rawa ni veivuke ena nomu vakamuria na nomu dinau kei na nomu ilavo.
• Vakavakarau ena Veika e Gadrevi: Vakarautaka na veika kece e gadrevi ni bera ni o kerea na dinau me vaka na nomu ID, ivakadinadina ni vanua e dabe tiko kina, kei na nomu ivurevure ni ilavo. Oqo ena vakatotoloa na kena kaivakarau ni kerekere.
• Dau Vakatataro: Kevaka e tiko na nomu taro se o sega ni kila eso na ka, kakua ni rere mo vakatataro mai vei ira na HFC Bank. E tiko na nodra veivuke vei ira na kasitama, ka rawa ni vukei iko.

Na HFC Bank e vakarautaka e dua na digidigi yaga vei ira na lewenivanua kei na bizinisi e Viti, vakabibi ena vuku ni kena 100% vakaitaukei kei na kena vakanananu ki na veiqaravi ni makete ni Fiji. Ena nomu kila matata na veika era solia kei na kena kaivakarau, ena rawa ni o vakatulewa vakayalomatua ena nomu dinau.