BSP Bank

Na BSP Financial Group (Fiji) Pte Limited, e dau kilai levu tu me BSP Baqe, e dua na kabani vakalavo rabailevu ka vakaitaukei ena matanitu o Viti. Ena vuku ni kena vakadei tiko ena veiyabaki, kei na kena tuvaki ni veiqaravi rabailevu, e sa dua kina na kena i tutu bibi ena makete ni veika vakalavo e Viti. Na i talanoa oqo e na raica na veika bibi ni cakacaka ni BSP Baqe, oka kina na kena i tekivu, na i vakarautaki ni dinau, na i tuvaki ni veitarogi ni vua ni dinau kei na i sau ni cakacaka, na sala ni kerekere, na kena porokaramu ni talevoni bimare, na kena i tuvaki ni lawa, na i tutu ni makete, kei na veivakasalataki me baleti ira na via dinau.

i Talanoa ni Kabani kei na Kenai Tekivu e Viti

Na BSP Financial Group (Fiji) Pte Limited e vakaitaukei vakatabakidua vua na BSP Financial Group Limited (PNG), ka sa rejisita tu me dua na kabani ni matanitu tani ena veiliutaki ni Lawa ni Kabani e Viti 2015. Na kabani oqo e tekivu cakacaka e Viti ena Okotopa 2009 ena nona volia na Colonial National Bank. Mai na 1 Janueri 2025, na cakacaka ni BSP e Viti e sa veisau mai na tabana ni baqe ki na dua na baqe vakatabakidua ka vakaitaukei saraga e Viti, ka vaka kina ena nona vakayagataki na i lavo ni BSP Financial Group Limited (PNG) ka tu ena PNGX kei na ASX.

Na i naki ni cakacaka ni BSP e Viti o ya na kena vakarautaki na veiqaravi ni baqe taucoko, oka kina na veiqaravi ni baqe ni kasitama, bisinesi lalai (SME), bisinesi lelevu (corporate), kei na veivavakoso ni baqe (institutional banking). Era sa i naki tiko na o ira era saumi, na bisinesi lalai, kei na bisinesi lelevu era gadreva na dinau, vola ni lavo, kei na veiqaravi ni veika sa cakacakataki e loma ni Viti taucoko, oka kina na veikoro lelevu kei na veivanua ni yasana.

Era sa i liuliu bibi ni kabani oqo o Robert Bradshaw (Group Chairman), Mark Robinson (Group CEO) ka raica na veisau ni cakacaka ni tabana e Viti, kei Kevin McCarthy (Fiji Country Manager, ena 2012), kei Malakai Naiyaga (Managing Director, BSP Life Fiji).

i Vakarautaki ni Dinau kei na Veiqaravi ni BSP Baqe

Na BSP Baqe e vakarautaka e levu sara na i vakarautaki ni dinau me veiganiti kei na dredre ni bula ni tamata yadua kei na bisinesi. O ira oqo e okati kina:

• Dinau Vakaitaukei Sega ni Vakadei (Unsecured Personal Loan): Dinau e sega ni gadrevi kina na i vakadei ni iyau. E rawa ni kerekere mai na FJD 500 me yacova na FJD 50,000 (e rawa ni veisau). Na i tarogi ni vua ni dinau e rawa ni yaco mai na 10.5% ki na 14.5% ena dua na yabaki (p.a.). Na gauna ni saumi e rawa ni yacova na 1 ki na 5 na yabaki.
• Dinau Vakaitaukei Vakadei (Secured Personal Loan): E gadrevi kina na i vakadei ni iyau, me vaka na motoka se vola ni lavo e tu vakarau. Na i tarogi ni vua ni dinau e rawa mai na 8.0% ki na 12.0% p.a.
• Dinau Vale / Dinau Vola ni Kena i Vakadei ni Vale (Home Loan / Home Investment Loan): Me baleta na kena volia, tara, se vakavinakataka na vale. E rawa ni kerekere na i dinau e yacova na FJD 5 na milioni (e rawa ni veisau). Na i tarogi ni vua ni dinau e rawa mai na 6.5% ki na 8.5% p.a. Na gauna ni saumi e rawa ni yacova na 5 ki na 30 na yabaki. E gadrevi na i vakadei ni vale.
• Dinau ni Motoka (Motor Vehicle Loan): Me baleta na kena volia na motoka vou se motoka makawa. E rawa ni kerekere na i dinau e yacova na FJD 200,000 (e rawa ni veisau). Na i tarogi ni vua ni dinau e rawa mai na 7.0% ki na 9.0% p.a. Na gauna ni saumi e rawa ni yacova na 1 ki na 7 na yabaki. E tiko na i vakadei ni motoka.
• Kadi Dinau ni Visa (Visa Credit Card): Na kadi dinau e rawa ni veivukiyaki na kena i dinau.
• Dinau Vakatotolo (Cash Advance) mai na i Vakadei ni Insua: E vakarautaki mai na BSP Life ka vakadei ena i lavo ni insua. Na i tarogi ni vua ni dinau e 10.0% p.a. E veivakasalataki me saumi e loma ni gauna ni insua.

i Sau ni Cakacaka, Veitarogi ni Vua ni Dinau kei na i Vakarau

Ena veika ni dinau ni BSP, e tiko eso na i sau ni cakacaka kei na i tarogi ni vua ni dinau ka gadrevi mo kila:

• i Sau ni Tekivu (Origination Fee): 1.0% ni i lavo ni dinau.
• i Sau ni Vakacurumi (Processing Fee): FJD 100 vakadua.
• i Sau ni Vakadua (Late Payment Fee): 2.0% ni i wase ni dinau sa vakadua.
• i Sau ni Saumi Dinau Vakatotolo (Early Repayment Fee): E sega ni tiko na i sau ni saumi dinau vakatotolo ena dinau vakaitaukei.

Na i vakadei ni dinau e okati kina na veika me vaka na motoka se vola ni lavo e tu vakarau me baleta na dinau vakaitaukei vakadei, na vakadei ni vale me baleta na dinau vale, kei na vakadei ni motoka me baleta na dinau ni motoka. Na dinau vakatotolo mai na insua e vakadei ena i lavo ni insua ka sa na rawa ni soli e liu.

Sala ni Kerekere, Porokaramu ni Talevoni Bimare kei na Veika ni Lawa

Na BSP Baqe e vakarautaka na sala eso me rawa ni ra kerekere dinau kina na kasitama, kei na veiqaravi ni digita me rawarawa kina na veika vakalavo.

Sala ni Kerekere kei na i Vakatataki

E rawa ni caka na kerekere dinau ena sala eso:

• Porokaramu ni Talevoni Bimare (Mobile App): E rawa ni vakayagataki ena talevoni bimare ni iOS kei na Android.
• i Lawani ni Initaneti (Internet Banking Portal): Me rawa ni cakacaka ena kompiuta.
• Veitabana ni Baqe (Branch Network): E sivia e 30 na veitabana e Viti taucoko.

Ena gauna ni kerekere, e gadrevi na veivakadei ni i Vakatakilakila, i Tikotiko, kei na i Cakacaka me baleti ira na lewenivanua kei ira era tiko e Viti. Ena gadrevi na veika bibi ni veivakadei (enhanced due diligence) vei ira na sega ni lewenivanua se o ira e kilai levu na nodra i tutu vakapolitiki (PEPs), oka kina na i tukutuku ni vanua e mai na i lavo.

Na BSP e vakayagataka na kena i vakarau ni veivakatautauvatataki ni dinau (proprietary scorecard) ka oka kina na i tukutuku ni baqe ni dinau, na veivakadei ni i lavo sa rawati, kei na i talanoa ni saumi dinau. Na kerekere lelevu se veika dredre e na raica vakatabakidua na matabose.

Ni sa vakadonuya na dinau, e rawa ni vakacurumi na i lavo ena sala eso:

• Veiduri ni Lavovata Vakadigitali (Electronic Funds Transfer): Ki na dua ga na baqe e Viti.
• Lavo ni Talevoni Bimare (Mobile Money): Ena GoMoney.
• i Lavovata (Cash Payout): Ena dua na tabana ni baqe.

Na veivakadei ni dinau e okati kina na SMS kei na i-meli ni veivakananumi. E tiko talega na matabose vakatabakidua me raica na dinau sa vakadua kei na kena sala ni vakalesui mai ni dinau ena lawa.

Porokaramu ni Talevoni Bimare kei na Vakasama ni Vakayagataki

Na porokaramu ni BSP Fiji Mobile Banking e rawa ni kunei ena iOS kei na Android. Na kena i vakatagedegede e rawa mai na 2.3 ki na 3.5 na kalokalo ena Apple App Store. Na i caka bibi ni porokaramu e okati kina:

• Tarogi i Lavovata (Balance Enquiry)
• i Tukutuku ni Veika sa Cakacakataki (Transaction History)
• Veiduri ni Lavovata (Funds Transfer)
• Vakuria ni Gauna ni Talevoni (Airtime Top-up)
• Veiqaravi ni Veisau ni i Lavovata ni Matanitu Tani (FX Services)

Dina ga ni levu na i caka e tiko, e tiko eso na kena leqa era tukuna na kasitama, me vaka na kena "sana" na porokaramu, kei na sega ni rawa ni taba na "statement". Ia, era tukuna eso na kasitama ni totolo na veiqaravi ni baqe kei na veitabana e ganiti sara.

i Tuvaki ni Lawa kei na Laiseni

Na BSP Baqe e sa i lavovata sara mai na Baqe ni Rezivi e Viti (Reserve Bank of Fiji - RBF) me dua na kabani ni dinau ena veiliutaki ni Lawa ni Baqe. Na BSP Life Fiji e sa i lavovata talega ena veiliutaki ni Lawa ni Insua talega mai na 1876. Na kabani e na dau muria tiko na kena i vakarau ni lawa, oka kina na i vakarau ni kena i lavovata ni kabani (Capital Adequacy Ratio - CAR > 14%) kei na kena i vakarau ni veika sa na rawa ni vakayagataki (liquidity ratios).

Ena tataqomaki ni kasitama, e vakarautaka na BSP na i tukutuku veivakamacalataka matata ena veiyabaki (Summary Key Disclosure Statements). E tiko talega na sala ni vakadodonu ni veileqa (grievance redressal) ena veiliutaki ni RBF.

i Tikina ena Makete, i Tukutuku ni Kasitama kei na Veivakasalataki

Na BSP Baqe e dua vei ira na baqe lelevu e Viti, ka vaqara tikoga na kena vakatorocaketaki na veiqaravi ni digita kei na kena veitabana.

i Tikina ena Makete kei na Veikabani Veivakasaqaqai

E rawa ni vakatautauvatataki ni BSP e 25% na kena i wasewase ni makete ni vola ni lavo ni kasitama, ka dua vei ira na baqe e tolu na kena i tutu cecere e Viti, kei na ANZ Fiji kei na Westpac Fiji. Na BSP e duatani ena vuku ni kena i kaukauwa ena veiyasana taucoko, na kena i lavovata ena digita, kei na levulevu ni kena i vakarautaki ni dinau. E sivia e 200,000 na kasitama ni BSP e Viti, era levu sara era tiko ena veikoro lelevu kei na yabaki mai na 25 ki na 45.

i Tukutuku ni Kasitama kei na Veika Leqa Vakalevu

Na i tukutuku ni kasitama me baleta na porokaramu ni talevoni bimare e oka kina na leqa ni kena "sana" kei na leqa ni dua na i caka. Ia, e tiko talega na i tukutuku vinaka me baleta na kena totolo na veiqaravi kei na kena vakayagataki na veitabana ni baqe. Na leqa era dau tukuni vakalevu o ya na dredre ni porokaramu kei na kena gauna balavu ni waraki ena veitabana ni baqe ena gauna e levu kina na tamata.

Na veiqaravi ni kasitama e oka kina na naba ni talevoni e cakacaka 24/7, kei na “relationship managers” vakatabakidua me baleti ira na kasitama bisinesi lelevu.

Veivakasalataki Vakalou vei Ira na Via Dinau

Ni o via dinau mai na BSP Baqe, e bibi mo nanuma tiko eso na veika bibi:

• Dikeva na Veitarogi ni Vua ni Dinau (Check Interest Rates): Vakatautauvatataka na veitarogi ni vua ni dinau ena veidinau duidui me rawa ni o digitaka na kena veiganiti kei na nomu i lavo.
• Kila na i Sau ni Cakacaka kei na i Vakarau (Understand Fees and Terms): Wilika matata na veika taucoko me baleta na i sau ni cakacaka ni tekivu, vakacurumi, vakadua, kei na i vakarau taucoko ni dinau. Kila talega na gauna ni saumi kei na i vakadei e gadrevi.
• Vakayagataka na Porokaramu ni Talevoni Bimare (Utilize the Mobile App): Dina ga ni tiko eso na leqa, na porokaramu e rawa ni vukei iko ena nomu raica na i lavo, cakacaka ni veiduri ni lavo, kei na so tale. Dikeva na i caka vou ni porokaramu ni sa vakaotia na baqe na kena vakavinakataki.
• Dau Saumi Dinau Vakavinaka (Be a Responsible Borrower): Saumi dinau ena gauna dodonu me rawa ni vinaka na nomu i tutu ni dinau. Ke o via saumi vakatotolo, e vinaka ni o kila ni sega ni tiko na i sau ena dinau vakaitaukei.
• Tarogi Kevaka e Tiko na Nomu Veileqa (Ask Questions if You Have Concerns): Ke tiko e dua na nomu veileqa se nomu taro, tarogi na baqe se vakayagataka na nodra veiqaravi ni kasitama.
• Vakatautauvatataka kei na So Tale na Baqe (Compare with Competitors): Ni o via dinau lelevu, e vinaka mo vakatautauvatataka na veiqaravi kei na veitarogi ni vua ni dinau mai na BSP kei na so tale na baqe lelevu e Viti me vaka na ANZ kei na Westpac.

Na BSP Baqe e dua na i vurevure levu ni dinau kei na veiqaravi vakalavo e Viti. Ena kena i tutu kaukauwa ena makete, na kena i lavovata ena veiqaravi ni digita, kei na kena vakarautaka na veidinau duidui, e sa dua kina na kena i tutu bibi ena cakacaka ni veika vakalavo e Viti. Ni o kila matata na veika taucoko e vakarautaka, o na rawa ni cakava na vakatulewa vinaka me baleta na nomu bula vakalavo.